Wednesday, August 26, 2020
Πλούσια είναι η Χαλκιδική όχι μόνο σε αρχαιολογία και λαογραφία αλλά και σε μουσική. Η επανάσταση, οι συχνές εξεγέρσεις, οι λεηλασίες, το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας και η αποκατάσταση των προσφύγων οπωσδήποτε δημιούργησαν ιδιαίτερες συνθήκες, μέσα στις οποίες κινήθηκε το Χαλκιδικιώτικο τραγούδι.
Στα χωριά της Μακεδονίας ήρθαν και πολλοί πρόσφυγες από τη Β. και Α. Θράκη, Προποντίδα, Ιωνία, Πόντο, Καππαδοκία, Κιλικία και έφεραν όλα τα έθιμά τους, τα τραγούδια τους και τους χορούς τους. Στη Χαλκιδική ήρθαν κυρίως πρόσφυγες Μικρασιάτες και από την ανατολική Θράκη. Αυτοί έφεραν διαφορετικά τραγούδια, μικρασιάτικα, θρακιώτικα.
Πέντε είναι κυρίως οι κατηγορίες των τραγουδιών: τα ντόπια, τα πανελλήνια, τα μικρασιάτικα, τα νησιωτικά και τα θρακιώτικα.
Τα μουσικά όργανα που έπαιζαν στη Χαλκιδική είναι τα εξής:
Ταμπουράς, λα(γ)ούτο, βιολί, ούτι, γκάιντα, κλαρίνο, φλογέρα, νταούλι, τουμπελέκι, νταϋρές, και αργότερα σαντούρι, κανονάκι και μπουζούκι. Το λαγούτο αναφέρεται στα δημοτικά τραγούδια απ’ το Βυζάντιο. Στη Χαλκιδική αντικατέστησε τον ταμπουρά. Το λαγούτο ήταν συνοδευτικό όργανο κυρίως, ενώ το ούτι σολιστικό, δηλαδή έπαιζε μελωδίες και αυτοσχεδιασμούς. Από τα αερόφωνα επίσης παίζονται πολύ στη Χαλκιδική η γκάιντα και το κλαρίνο. Το βιολί αναφέρεται από τα ακριτικά έπη, αν και στη σημερινή του μορφή διαδόθηκε τον 16ο αιώνα. Στη Χαλκιδική θα το δούμε μαζί με το λαγούτο, επίσης δύο βιολιά και δύο λαγούτα. Η γκάιντα χρησιμοποιείτο ήδη από τους αρχαίους Έλληνες στις γιορτές του Διονύσου, ο γνωστός άσκαυλος. Στους Βυζαντινούς χρόνους ονομαζόταν ασκομαντούρα. Τις γκάιντες τις έφτιαχναν μόνοι τους οι χωρικοί χρησιμοποιώντας για το τουλούμι το δέρμα της κατσίκας.
Τα τραγούδια της Κασσάνδρας-Βάλτας είναι ιστορικά, όπως τα «εφτά πασιάδις πουλιμούν την έρμη την Κασσάνδρα», «Κασσάνδρα μας η όμουρφη», «όσα κάστρα κι αν είδα», «πέντι πλάτανοι σ’ αράδα φυτιμμένοι» κ.ά., κλέφτικα, όπως «τουν κλέφτη μας βαρέσανι», «ψες είδα όνειρου πικρό», «του μάθατι τι γίνηκι» κ.ά., πολεμικά, πολλά τραγούδια επίσης του γάμου, της αγάπης, τραγούδια που υμνούν το ηθικό και στηλιτεύουν το ανήθικο, της ξενιτιάς, αστεία, σκωπτικά, αποκριάτικα.
Στη Νέα Σκιώνη κατέβηκαν οι κάτοικοι του Τσαπρανίου το 1915. Τα τραγούδια εδώ ήσαν κυρίως της αγάπης, του γάμου και διηγηματικά.
Πάρα πολλοί είναι οι οργανοπαίχτες στα χωριά της Χαλκιδικής. Οι περισσότεροι λαογράφοι δεν σημείωναν τα ονόματα των παλιών οργανοπαικτών. Με την έρευνα που έκανε ο Στέλιος Ι. Κοψαχείλης μπόρεσε να διασώσει όχι μόνο τα ονόματά τους, αλλά και τις φωτογραφίες των περισσοτέρων λαϊκών οργανοπαικτών, που βρίσκονται σήμερα στη συλλογή του Μουσικού Μουσείου Θεσσαλονίκης.
Στην χερσόνησο της Κασσάνδρας ονομαστοί οργανοπαίχτες ήσαν ανά χωριό:
● Στην Βάλτα (Κασσάνδρεια) βιολιστής ήταν ο Δημήτριος Κυρίτσης (που γεννήθηκε το 1902), που είχε πάρει μαθήματα από τους Ζέρβα και Γκιούρα. Έπαιζε μαζί με τους Γιάννη και Πελοπίδα Σταμπουλή και με τον Άγγελο Μήτσου. Ο Πελοπίδας Σταμπουλής ήταν γεννημένος το 1905 και είχε μάθει βιολί από τον Γκιούρα. Ο Γιάννης Σταμπουλής (γενν. το 1916) είχε λαγούτο του κατασκευαστή Κοπελιάδη. Ο πατέρας τους ο Κωνσταντίνος Σταμπουλής τραγουδούσε καλά πρακτικά. Ο Αγγελος Μήτσου (γενν. 1907) έπαιζε κλαρίνο. Ο Μποντόσης Θεοδόσης έπαιζε γκάιντα και ο Μπλιούμης Δημήτριος, κλαρίνο. Όλοι αυτοί έπαιζαν σε πολλά χωριά καθιστικά τραγούδια, της νύφης, συρτά, καλαματιανά, περπατιστά κλπ. Με τα ζώα ή με τα πόδια πήγαιναν από χωριό σε χωριό. 'Επαιζαν στους γάμους, στα πανηγύρια, στα γλέντια, στις γιορτές του Αγίου Αθανασίου, Αγίας Παρασκευής, Αγίου Μάμα κ.ά.
● Στο Μάλτεπε (Καλλιθέα) βιολί έπαιζε ο Χριστόδουλος Ζαρκαδάς του Αλεξάνδρου (1902-1984), ο οποίος ήρθε εδώ από τη Γαλάτιστα. Αυτός έμαθε βιολί από κάποιον στη Δουμπιά. Μαθητές του ήσαν οι Γ. Ζαμπούνης στην Άθυτο, Ηλίας Καμπάνας στην Καλάνδρα κ.ά. Επίσης ο Ιωάννης Σπυρόπουλος ή Πετράς έπαιζε κεμεντζέ.
● Στη Φούρκα κλαρίνο έπαιζε ο Νικόλαος Κατσαπατέρας (1884-1976) ο οποίος ήταν αυτοδίδακτος. Οι γιοι του Μήτσος (γεννήθηκε το 1910) και Κλεομένης (γεννήθηκε το 1926) έπαιζαν κι αυτοί κλαρίνο. Βιολί έπαιζε ο Χαλκιάς Μαστραγγελής και λαούτο(μπουργκάνα) ο Νικόλαος Λιάπης.
● Στο χωριό Παλιούρι, σύμφωνα με πληροφορίες που έδωσε ο Γιώργος Καραλής, έρχονταν οργανοπαίχτες από άλλα χωριά, αλλά και νησιώτες. Αυτός στην Κατοχή φιλοξένησε δυο βιολιστές νησιώτες και έμαθε πρακτικά απ’ αυτούς πολλά νησιωτικά και άλλα τραγούδια, καθώς και πολλούς συνοδευτικούς ρυθμούς. Ο Γιώργος Καραλής (γεννήθηκε το 1926) έπαιζε πάντα λαγούτο. Το όργανό του το αγόρασε στη Θεσσαλονίκη απ’ τον οργανοποιό Παρασίδη. Έπαιζε με πολλούς άλλους οργανοπαίχτες από τα γύρω χωριά, όπως με τον Τριαντάφυλλο Χαλκιά απ’ την Αγία Παρασκευή, με τον I. Ζαμπούνη από την Άφυτο (1913-1968) που ήταν βιολιστής, με τον Χριστόδουλο Πέτρου (βιολιστής κι αυτός), με κάποιον Γιωρίκα (κλαρίνο) από το Πολύχρονο και πολλούς άλλους.
● Στην Αγία Παρασκευή λαγούτο έπαιζε ο Ιωάννης Παγίδας (γεννήθηκε το 1921) μαθητής του Βασιλείου Παπαμόσχου. Παλιός κλαριτζής εδώ ήταν ο Κωνσταντίνος Χανάς (1880-1926), κλαρίνο έπαιζαν επίσης οι Γεώργιος και Βασίλης Χαλκιάς, ενώ ο Τριαντάφυλλος (που γεννήθηκε το 1922) λαγούτο, που το έμαθε από τον πατέρα του Γιώργο. Ο εγγονός του Χανά, ο Χριστόδουλος Πέτρου (γενν. 1931) έμαθε κλαρίνο από τον Κωνσταντίνο Μποραντά.
● Στην Καλάνδρα μεγάλος οργανοπαίχτης θεωρούνταν ο Παναγιώτης Μόσχος (γενν. 1924), που ήταν και ψάλτης στην εκκλησία του χωριού. Την ψαλτική είχε μάθει από τον Ρήγα Ρηγούδη. Κατασκευαστής του λαγούτου του ήταν ο Χρ. Παρασίδης, καλός οργανοποιός της Θεσσαλονίκης. Με το λαγούτο συνόδευε διάσημους λαϊκούς οργανοπαίχτες, όπως τον Ν. Κατσαπατέρα, τον Κλ. Κατσαπατέρα, τον Ν. Λιάπη, τον Κ. Μποραντά, τον Π. Σταμπουλή, τον Γ. Χαλκιά, τον Χρ. Ζαρκαδά, τον Χρ. Μπάκη. Ο Ηλίας Μήτσου (γενν. το 1909) έπαιζε βιολί. Το είχε μάθει από τον Γκιούρα, μεγάλο βιολιστή από την Μεγάλη Παναγία. Αδελφός του ήταν ο Αγγελος Μήτσου (γεννήθηκε το 1907) που έπαιζε κλαρίνο. Επίσης γνωστοί μουσικοί και τραγουδιστές ήταν ο Αντώνης Ρηγούδης (λαγούτο), ο Νικηφόρος Αλεξούδης (τραγουδιστής) και ο Παναγιωτάκης Μοσχάκης (γκάϊντα).
● Στην Άφυτο κλαρίνο έπαιζε ο Κλεάνθης Αθανασιάδης (1870-1938), λαγούτο ο αδελφός του Δημήτρης Αθανασιάδης (1884-1960) και βιολί ο Ιωάννης Ζαμπούνης (1913-1968).
● Στη Νέα Φώκαια προπολεμικά σαντούρι έπαιζε ο Μικρασιάτης πρόσφυγας Κώστας Μπαρμπαλιός ή «Σαντουριέρης».
● Στη Νέα Σκιώνη κατέβηκαν οι κάτοικοι του Τσαπρανίου το 1915. Τα τραγούδια εδώ ήσαν κυρίως της αγάπης, του γάμου και διηγηματικά. Γνωστοί μουσικοί ήταν ο Αντώνιος ΓΙαπαμιχαήλ, ο Κωνσταντίνος Λεμονής και ο Νικόλαος Καραβασίλης.
● Στη Χανιώτη οργανοπαίχτης-τραγουδιστής ήταν ο Δημήτριος Πελέκας. Από τους πιο γνωστούς στην περιοχή. Αυτός και το συγκρότημά του έπαιζαν σε όλες τις εκδηλώσεις της εποχής. Πέθανε το 1975. Το όργανο που έπαιζε, το λαούτο, υπάρχει μέχρι σήμερα.
Βιβλιογραφία Σ. Ι. Κοψαχείλη:
Παραδοσιακά λαϊκά όργανα και λαϊκοί οργανοπαίχτες της Μακεδονίας (1993)
Μουσική και λαογραφία της Μακεδονίας (1996)
Η παραδοσιακή μουσική στη Μακεδονία (1998)
Τα δημοτικά τραγούδια της Μακεδονίας: καταγραφές τραγουδιών, έρευνα 1984-1998 (1998)
Στέλιος Ι. Κοψαχείλης - Κιθαρίστας, συνθέτης και εθνομουσικολόγος
Κιθαρίστας, συνθέτης και εθνομουσικολόγος με καταγωγή από το Λιβάδι Χαλκιδικής και με έργο που μπορεί να θεωρηθεί ως «εθνικό». Εγγονός λαϊκού οργανοπαίχτη, ασχολήθηκε από μικρός με τη μουσική και το 1972 ήδη έπαιζε στη Μαντολινάτα Θεσ/νίκης. Το 1973 πήγε στην Αυστρία για να συμπληρώσει τις αυτοδίδακτες μουσικές γνώσεις του. Το 1980 ίδρυσε Ινστιτούτο Μουσικής Επιστήμης και Μουσικοφιλοσοφική Σχολή, για να ερευνήσει διάφορους «αδικημένους» μουσικούς τομείς (Εθνομουσικολογία, Μουσικοκοινωνιολογία, Μουσικοπαραψυχολογία, Μουσικοσχηματική, Μουσικοθεραπεία και Εξωμουσικολογία). Το 1984 ίδρυσε το Μουσικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (που το 1992 μετονόμασε σε Μουσικό Μουσείο Μακεδονίας) διευθύνοντάς το ώς σήμερα και συλλέγοντας παραδοσιακά όργανα και πάσης φύσεως συναφές υλικό από πόλεις και χωριά της Μακεδονίας.
ΕΡΕΥΝΑ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΗ & ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ-ΚΕΙΜΕΝΩΝ:
Βαγγέλης Κατσαρίνης
Ηλεκτρονικός - Κατασκευαστής Ιστοσελίδων Διαδικτύου
© Sunspot Web Design 2008-2025 ®